Dijital ticaretin hızla gelişmesiyle birlikte, "karanlık ticari tasarım" olarak adlandırılan etik dışı uygulamalar, tüketicileri satın alma süreçlerinde yanlış yönlendirmeye devam ediyor. Bu uygulamalar arasında, ürün fiyatlarının yapay olarak yükseltilip ardından indirim uygulanıyormuş gibi sunulması, stokta olmayan ürünlerin satışa sunulması ve tüketicinin ücretsiz deneme süresi sonrası otomatik olarak ücretli aboneliğe geçirilmesi gibi yöntemler yer alıyor.
Karanlık Tasarımlar Nedir?
AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, karanlık ticari tasarımlar, özellikle çevrimiçi platformlarda yaygın bir şekilde kullanılmakta. Bu tasarımlar, tüketicileri genellikle çıkarlarına en uygun olmayan seçimleri yapmaya yönlendiren, aldatan veya manipüle eden uygulamalar olarak tanımlanıyor. Sınırlı stok kampanyaları, abonelik hizmetlerinde karmaşık iptal süreçleri ve zaman kısıtlamaları gibi manipülatif taktiklerle tüketicilere acele karar verme baskısı yaratılıyor.
Tüketici Hakları Derneği’nin Görüşleri
Tüketici Hakları Derneği Başkanı Ergün Kılıç, karanlık ticari tasarımlar konusunda kendilerine ulaşan şikayetlere dair şu bilgileri paylaştı: "Bu tasarımlar, hukuki ve ekonomik boşlukları kendi lehine çeviren kişi veya işletmelerin, tüketicilerin karar alma süreçlerini manipüle ederek onları belirli ürün veya hizmetlere yönlendiren etik dışı pazarlama taktikleridir." Kılıç, özellikle ürün fiyatlarının yapay olarak artırılıp indirim uygulanıyormuş gibi sunulmasının yaygın bir örnek olduğunu belirtti.
Abonelik Sistemleri ve Yanıltıcı Bilgiler
Kılıç, aboneliklerde sıklıkla tüketicilere yanıltıcı veya eksik bilgi verildiğini vurguladı. "Ücretsiz deneme süresinin ardından otomatik olarak ücretli aboneliklere geçiş yapılmakta. Tüketici bu durumun farkına vardığında çoğu zaman geç kalmış oluyor," dedi. Ayrıca, ek ücretlerin sonradan eklenmesi ve anlaşılması zor, küçük puntolarla yazılmış sözleşmeler büyük mağduriyetlere yol açıyor.
Artan Şikayetler ve Çözüm Yolları
Son dönemde bu konudaki tüketici şikayetlerinde belirgin bir artış yaşandığını ifade eden Kılıç, tüketicilerin bilgisi ve onayı olmadan çeşitli hizmetlere abone yapılmasının şikayetler arasında yer aldığını belirtti. Tüketicilerin, sahte indirimler ve gizli ücretlerle ilgili manipülasyonlara maruz kaldığını ve bu durumların ciddi mağduriyetlere yol açtığını kaydetti.
Kılıç, tüketicilerin bu tür uygulamalarla karşılaştıklarında ikamet ettikleri Ticaret Bakanlığı il müdürlüklerine veya ilçe kaymakamlıklarında faaliyet gösteren tüketici hakem heyetlerine başvurabileceklerini açıkladı. "Şikayetlerde başvuruya konu olan mal ve hizmetlere ait belgelerin başvuru ekine konulması gerekiyor. Başvuru sınırı 104 bin lira. Bu rakamın üzerindeki uyuşmazlıklarda ara bulucuya başvurulması gerekiyor," dedi.
Tüketicilere Öneriler
Kılıç, tüketicilere çevrim içi alışveriş yaparken dikkatli olmaları gerektiğini belirtti. "Küçük yazıları dikkatlice okumalı, 'sonraki' veya 'kabul et' gibi butonlara tıklamadan önce içeriği kapsamlı bir şekilde değerlendirmelidirler. Abonelik koşullarını kontrol etmek de oldukça önemlidir," diye ekledi.
Tüketicilerin, satın alma işlemlerinde gizli maliyetler olup olmadığını kontrol etmeleri gerektiğini vurgulayan Kılıç, "Satın almayı düşündüğünüz ürün veya hizmet hakkında önceden araştırma yapın. Alışveriş yapacağınız sitenin güvenilirliğini araştırarak dolandırıcılık riskini azaltabilirsiniz," şeklinde tavsiyelerde bulundu.
Ticaret Bakanlığı’nın Mücadeleleri
Türkiye'de, ilgili kurumlarca karanlık ticari tasarımlara karşı mücadeleler sürdürülüyor. Ticaret Bakanlığı bünyesindeki Reklam Kurulu, aldatıcı ticari tasarımlara yönelik incelemeler yaparak bu uygulamaların önüne geçmeyi amaçlıyor. Yılın 9 ayında toplam 1340 dosya hakkında inceleme gerçekleştirilirken, aldatıcı reklam veya haksız ticari uygulama olduğu tespit edilen 1173 dosya için durdurma cezası ve toplamda 187 milyon 456 bin 473 lira idari para cezası uygulandı.
Tüketicilerin korunması adına sürdürülen bu mücadelelerin sonuçları, gelecekte daha şeffaf ve etik bir ticaret ortamının oluşmasına katkıda bulunmayı hedefliyor.
