Türkiye genelinde son aylarda sebze ve meyve fiyatlarında yaşanan sert artış, hem üreticiyi hem tüketiciyi zorluyor. Artan enerji, nakliye ve girdi maliyetleri üretimden tüketime uzanan zincirin her halkasında baskı oluştururken, hükümet Hal Yasası düzenlemesiyle tedarik zincirinde yapısal dönüşüme hazırlanıyor. Uzmanlara göre fiyatlardaki oynaklığın nedeni yalnızca mevsimsel etkiler değil; tarımda yüksek maliyet, plansız üretim ve aracılık zincirindeki verimsizlikler de fiyat istikrarsızlığını kalıcı hale getiriyor. Domates, biber, salatalık ve limon gibi temel ürünlerde fiyatlar son aylarda yüzde 40’ı aşan oranlarda yükseldi. Üreticiler, mazot, gübre, enerji ve işçilik maliyetlerindeki artışın satış fiyatlarına doğrudan yansıdığını belirtiyor. Özellikle seracılık yapan üreticiler, enerji fiyatlarındaki yükseliş nedeniyle alan daralttıklarını ya da üretimi kısmak zorunda kaldıklarını ifade ediyor. Bu durum arzda daralma yaratarak fiyatları yukarı çekiyor. Üretici birlikleri, “maliyet artışı artık sürdürülemez noktada” derken, bazı üreticiler girdi maliyetlerini karşılayamadığı için üretimden çekilmeyi değerlendiriyor.
Tüketici alım gücünü kaybediyor
Yüksek fiyatlar tüketici cephesinde de ciddi sıkıntı yaratıyor. Pazarlarda kilogram fiyatları artan ürünler, dar gelirli vatandaşın alışveriş listesinden birer birer çıkıyor. Tüketiciler, “Geçen yıl aynı parayla iki kat fazla alabiliyorduk. Artık pazar filesi yarı yarıya doluyor” diyerek tepkilerini dile getiriyor. Beslenme uzmanları, bu durumun uzun vadede sağlıklı beslenme alışkanlıklarını zedeleyebileceği ve halk sağlığını etkileyebileceği uyarısında bulunuyor. Tarladan sofraya uzanan süreçte ürünlerin birçok kez el değiştirmesi, fiyatın katlanmasına neden oluyor. Nakliye, komisyon, depolama ve pazarlama maliyetleri, nihai fiyatın yüzde 40-50’sini oluşturabiliyor. Ekonomistler, fiyat istikrarı için aracı zincirinin kısaltılması, üretici ve tüketici arasında doğrudan temas kurulması gerektiğini belirtiyor. Dijital izleme sistemleri ve üretici pazarlarının yaygınlaştırılması, maliyetlerin kontrolü açısından öncelikli görülüyor.
Yeni Hal Yasası yolda: Şeffaf fiyat ve kayıtlı ticaret dönemi
Ticaret Bakanlığı, artan fiyat dalgalanmalarını kontrol altına almak ve kayıt dışı ticareti azaltmak amacıyla yeni Hal Yasası hazırlığını hızlandırdı. Yasanın temel hedefi, ürün tedarik zincirinde şeffaf fiyat oluşumunu sağlamak, aracılık maliyetlerini düşürmek ve üreticiden tüketiciye doğrudan satış kanallarını güçlendirmek. Yeni düzenleme ile birlikte dijital kayıt sistemi devreye girecek, hal kayıt zinciri sadeleştirilecek ve fiyat manipülasyonlarının önüne geçilmesi hedeflenecek. Ekonomistler, kısa vadeli fiyat müdahalelerinin geçici rahatlama sağladığını, ancak tarımda planlama, lojistik altyapı ve üretim verimliliği konularında kapsamlı bir reform yapılmadıkça kalıcı çözümün mümkün olmadığını vurguluyor. Ziraat ekonomisti Prof. Dr. Selim Yalçın’a göre, “Tarladan sofraya zinciri yeniden yapılandırmak gerekiyor. Aksi halde her yıl aynı fiyat fırtınasıyla karşılaşmamız kaçınılmaz.”
Üreticinin maliyet baskısı, tüketicinin alım gücü kaybı ve aracılık zincirindeki bozulmalar, sebze ve meyvede kalıcı fiyat istikrarsızlığına neden oluyor. Yeni Hal Yasası, bu zincirin yeniden kurgulanması açısından önemli bir adım olarak görülürken, gıda enflasyonuyla mücadelede üretimden tüketime uzanan bütüncül bir yaklaşımın zorunlu olduğu belirtiliyor.
