Her ülkenin kamu gelirleri ile giderleri arasındaki fark, o ülkenin bütçe dengesini oluşturur. Eğer devletin harcamaları, elde ettiği gelirlerden fazla ise bu durum “bütçe açığı” olarak tanımlanır. Bütçe açığı, devletin borçlanmak zorunda kalmasına yol açar ve ülke ekonomisi üzerinde uzun vadeli baskılar oluşturabilir.
Bütçe Açığı Nasıl Oluşur?
Bütçe açığı, temelde şu denklemle anlaşılır:
- Bütçe Açığı = Toplam Kamu Harcamaları – Toplam Kamu Gelirleri
Devletler vergi, harç, cezalar ve kamu işletmelerinin gelirleri gibi kalemlerden gelir elde eder. Harcamalar ise kamu yatırımları, maaş ödemeleri, sosyal yardımlar, faiz ödemeleri ve savunma gibi birçok başlıkta toplanır. Eğer gelirler, bu giderleri karşılamıyorsa, oluşan açık ya borçlanarak ya da para basılarak kapatılır.
Türkiye’de 2025 Bütçe Açığı Alarm Veriyor
2025 yılı Haziran ayında Türkiye’de merkezi yönetim bütçesi 330,2 milyar TL açık verdi. Yılın ilk altı ayında toplam bütçe açığı 980,5 milyar TL’ye ulaştı. Bu, hem yıl sonu hedeflerine yaklaşılması açısından kritik hem de mali disiplin açısından ciddi bir uyarı niteliğinde. 2024 Haziran ayında verilen bütçe açığı 275 milyar TL seviyesindeydi. Bu da yıllık bazda yaklaşık yüzde 20’lik bir artış anlamına geliyor. Faiz dışı açık ise aynı dönemde 54,5 milyar TL olarak gerçekleşti. Bu göstergeler, devletin zorunlu harcamalar dışındaki giderleri bile karşılamakta zorlandığını ortaya koyuyor.
Bütçe Açığının Ekonomiye Etkileri Neler?
- Borçlanma Artar: Açığı finanse etmek için Hazine daha fazla iç ve dış borçlanma yoluna gider.
- Faizler Yükselebilir: Borçlanma arttıkça faiz oranlarında yukarı yönlü baskı oluşur.
- Enflasyon Riski: Eğer açık para basılarak kapatılırsa, bu doğrudan enflasyonu körükler.
- Kredi Notu ve Güven Sorunu: Sürekli yüksek bütçe açıkları, yatırımcı güvenini azaltır ve ülkenin kredi notunu olumsuz etkileyebilir.
Uzmanlar Ne Diyor?
Ekonomistler, seçim dönemlerinin etkisiyle kamu harcamalarının arttığını, vergi gelirlerinin ise reel bazda yetersiz kaldığını ifade ediyor. Yüksek enflasyonun vergi gelirlerini artırdığı düşünülse de, buna rağmen artan faiz giderleri, sosyal transfer harcamaları ve yatırım bütçeleri açığın derinleşmesine yol açıyor. 2025 yılı için açıklanan bütçede hedeflenen toplam açık 2,65 trilyon TL seviyesindeydi. İlk altı ayda bu hedefin yüzde 37’si aşılmış durumda. Eğer ikinci yarıda da benzer bir tablo devam ederse yıl sonunda hedefin üzerinde bir bütçe açığıyla karşılaşmak kaçınılmaz olacak.
Mali Disiplin Şart
Türkiye’nin kamu maliyesinde sürdürülebilirliği sağlayabilmesi için harcamalarda önceliklendirme, gelir tarafında ise vergi tabanını genişletecek reformlar şart görünüyor. Bütçe açığı sadece teknik bir gösterge değil; enflasyon, döviz kuru ve büyüme gibi birçok makroekonomik dengeyi doğrudan etkileyen stratejik bir veridir. İlerleyen dönemde sıkı maliye politikaları, hedeflenen vergi reformları ve tasarruf tedbirleriyle bütçe disiplininin yeniden sağlanıp sağlanamayacağı yakından takip edilecek.
