İşsizlik Fonu, 1999 yılında kabul edilen 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu çerçevesinde kurulmuştur. Amaç; çalışırken sigorta primi ödemiş ve kendi isteği dışında işsiz kalmış kişilere belirli süreyle maddi destek sağlamaktır. Fon, Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) tarafından yönetilir ve kaynakları Merkez Bankası’nda değerlendirilir.
Fonun temel gelir kaynakları şunlardır:
- İşverenin her çalışan için ödediği prim (brüt maaşın yüzde 2’si),
- Çalışanın kendi brüt maaşından kesilen prim (yüzde 1),
- Devlet katkısı (yüzde 1),
- Faiz ve diğer yatırım gelirleri.
Bu sistemle fon hem çalışan hem işveren hem de devlet tarafından finanse edilir.
Kimler Yararlanabilir?
İşsizlik maaşı alabilmek için bazı yasal şartlar bulunur:
- Kendi isteği ve kusuru dışında işsiz kalmak,
- İşten ayrılmadan önceki son 120 gün kesintisiz sigortalı olmak,
- Son 3 yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi ödemiş olmak,
- İşten ayrıldıktan sonraki 30 gün içinde İŞKUR’a başvurmak.
Bu şartları taşıyan kişiler, hizmet süresine bağlı olarak 6 ay ile 10 ay arasında işsizlik maaşı alabilir. Ödeme tutarı, işten önceki son 4 aylık brüt kazancın ortalamasının yüzde 40’ı olarak hesaplanır. Ancak bu ödeme asgari ücretin netinin yüzde 80’ini geçemez.
İşsizlik Fonu Tartışmaların Odağında Neden?
Fonun son yıllarda işlevinden saptığı yönünde artan eleştiriler mevcut. İşte bu eleştirilerin dayandığı bazı noktalar:
- Fonun amacı dışına çıkması: Son düzenlemeyle fon gelirlerinden işverene aktarılabilecek oran yüzde 30'dan yüzde 50’ye çıkarıldı. Bu, fonun yarısının işsizler dışında harcanabileceği anlamına geliyor.
- Düşük yararlanma oranı: Başvuran her 2 kişiden yalnızca 1’i işsizlik maaşı alabiliyor. Bazı dönemlerde bu oran yüzde 48’in bile altına düşüyor.
- Yüksek fon büyüklüğüne rağmen düşük ödeme: 2024 sonunda fonun büyüklüğü 359 milyar liraya ulaşmasına rağmen aynı yıl işsizlere yalnızca 45,7 milyar lira ödendi.
- İşverene büyük pay: Aynı yıl işverenlere 124 milyar liraya yakın teşvik ve destek verildi.
Ekonomik ve Sosyal Etkileri
İşsizlik Fonu’nun sosyal güvenlik açısından en büyük avantajı, bireylerin işsiz kaldıkları dönemde geçimlerini sürdürebilmelerine imkân tanımasıdır. Ancak uygulamadaki sınırlamalar ve kaynakların farklı alanlara yönlendirilmesi, fonun etkinliğini azaltmaktadır. Bu durum, güvencesizleşme ve sosyal adaletsizlik tartışmalarını beraberinde getiriyor.
Fon Yeniden Yapılandırılmalı mı?
İşsizlik Sigortası Fonu’nun gerçek ihtiyaç sahiplerine daha etkin ve adil şekilde ulaşabilmesi için aşağıdaki öneriler gündeme getirilmektedir:
- Fonun kullanım kriterleri yeniden tanımlanmalı.
- İşsizlik maaşı alma şartları esnetilmeli.
- İşverene verilen teşviklerin, işsizlikle doğrudan ilişkisi kurulmalı.
- Denetim ve şeffaflık artırılmalı, fon büyüklüğüne rağmen işsiz kalanların yaşadığı mağduriyet önlenmeli.
İşsizlik Fonu, yalnızca bir “bütçe kalemi” değil, aynı zamanda milyonlarca çalışanın güvencesidir. Fonun sürdürülebilirliği ve adil kullanımı, sosyal devlet ilkesinin temel göstergelerinden biri olmaya devam ediyor.
