Borsa piyasasında işlem gören hisse senetleri, genellikle volatil bir yapıya sahip olup ani ve aşırı fiyat hareketlerine maruz kalabilir. Bu durum, yatırımcıların paniğe kapılmasına ve piyasanın istikrarsızlaşmasına neden olabilir. Bu tür olumsuz etkileri önlemek amacıyla borsa yönetimleri, devre kesici (circuit breaker) sistemlerini devreye alır. Devre kesici uygulaması, piyasaların daha güvenli, şeffaf ve düzenli bir şekilde işleyişini sağlamak için kritik bir öneme sahiptir.
Devre Kesici Nedir ve Neden Kullanılır?
Devre kesici, borsa piyasasında ani ve aşırı fiyat hareketlerini sınırlamak için kullanılan bir sistemdir. Temel işlevi, yatırımcıların ve piyasanın güvenliğini artırmak amacıyla fiyatların belirli limitlerin ötesine geçmesini engellemektir. Devre kesicinin temel kullanım amaçları şu şekildedir:
Piyasa Stabilitesini Sağlamak: Ani fiyat dalgalanmaları, yatırımcıların paniklemesine ve piyasanın genel istikrarının bozulmasına neden olabilir. Devre kesiciler, böyle durumlarda piyasayı sakinleştirerek daha dengeli bir ortam oluşturur.
Fiyat Manipülasyonunu Önlemek: Piyasada bazı kötü niyetli oyuncular fiyatları hızla yükseltip düşürebilir. Devre kesiciler, bu tür manipülasyonların etkilerini sınırlamak için önleyici bir tedbir olarak kullanılır.
Sistem Risklerini Azaltmak: Aşırı volatilite ve ani fiyat hareketleri, piyasa altyapısında ve işlem sistemlerinde sorunlara yol açabilir. Devre kesiciler, bu tür sistem risklerini azaltarak işlem platformlarının daha stabil çalışmasını sağlar.
Yatırımcı Güvenini Artırmak: Piyasada devre kesicilerin bulunması, yatırımcıların piyasa şartlarının daha kontrollü olduğunu görmelerine ve bu nedenle güvenlerinin artmasına yardımcı olabilir.
Devre Kesici Uygulama Süreci
Devre kesici, otomatik olarak aktive olur ve manuel olarak müdahale edilmez. İşlem limitlerine kadar tüm işlemler normal şekilde devam eder. Ancak, hisse değeri önceden belirlenmiş limitleri aştığında, limit aşımı gerçekleştiren emirler iptal edilir ve devre kesici devreye girer.
Devre kesici uygulandığında, piyasa emir toplama aşamasına geçer. Bu aşamada fiyatlar teorik olarak belirlenir ve işlem miktarı gösterilir. Emir toplama süreci belirli bir süre devam eder ve ardından eşleşme süreci başlar. Tüm bu süreçler tamamlandıktan sonra hisse alım satımı ve diğer işlemler normale döner. Ancak, seans kapanışına yakın bir zamanda devre kesici devreye girerse, süreler farklılık gösterebilir:
Yıldız Pazar: Seans kapanışına 10 dakika kala devre kesici aktif olursa, emir toplama süresi 10 dakikaya çıkarılır. Seans kapanışında emir toplama işlemi devam eder ve ardından eşleşme aşamasına geçilir.
Ana Pazar ve Alt Pazar: Seans kapanışına 20 dakika kala devre kesici devreye girerse, emir toplama süresi bu süre kadar artırılır. Kapanış seansında da devam eden emir toplama işlemi tamamlandıktan sonra eşleşme süreci başlar.
Bu süre zarfında sıraya bağlı rüçhan hakları, varant ve temerrüt gibi işlemler kesintiye uğramaz.
Devre kesici uygulaması, borsa piyasalarında istikrarı sağlamak, fiyat manipülasyonlarını önlemek, sistem risklerini azaltmak ve yatırımcı güvenini artırmak adına kritik bir rol oynamaktadır. Bu sistem, piyasanın daha düzenli ve güvenli bir şekilde işlemesini desteklerken, ani fiyat hareketlerinin olumsuz etkilerini en aza indirgemeyi hedefler.
