Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), piyasadaki para arzını kontrol etmek ve para politikasını etkin bir şekilde uygulamak amacıyla açık piyasa işlemlerini (APİ) kullanmaktadır. Bu işlemler, genellikle hazine bonosu, hisse senedi veya tahvil alım satımı yoluyla gerçekleştirilir ve Merkez Bankası'nın para politikası hedeflerine ulaşmasında önemli bir araç olarak öne çıkar. APİ'ler, Merkez Bankası'nın piyasadaki likidite miktarını düzenlemesi için en sık başvurduğu yöntemlerden biridir.
Açık Piyasa İşlemlerinin Yasal Çerçevesi ve Amacı
Türkiye'de açık piyasa işlemleri, Merkez Bankası Kanunu'nun 52. ve 56. maddeleri ile düzenlenmiştir. Bu işlemler, sadece para politikası hedefleri doğrultusunda yapılabilir ve hazine veya diğer kamu kurumlarına kredi sağlama amacıyla kullanılamaz. Kanuna göre, APİ'lerin vadesi 91 günü aşmamalıdır. Merkez Bankası, bu yasal çerçeve içerisinde hareket ederek piyasadaki para miktarını kontrol etmeye yönelik adımlar atar.
Açık Piyasa İşlemlerinin Avantajları
Açık piyasa işlemleri, etkileri tam olarak ölçülebildiği ve kontrol edilebilir olduğu için TCMB tarafından tercih edilen bir yöntemdir. APİ'ler, küçük ölçekli alım-satımlar yoluyla da yapılabilir ve bu sayede para tabanında minimal değişiklikler gerçekleştirilebilir. Ayrıca, bu işlemler tersine çevrilebilir bir yapıya sahip olduğundan, gerektiğinde likidite durumu hızlı bir şekilde yeniden düzenlenebilir.
Defansif ve Ofansif Açık Piyasa İşlemleri
TCMB, belirli dönemlerde para tabanında meydana gelen değişiklikleri bertaraf etmek amacıyla açık piyasa işlemleri gerçekleştirir. Örneğin, yılbaşı tatili veya bayram öncesi gibi dönemlerde likidite ihtiyacını dengelemek için yapılan bu tür işlemler "defansif açık piyasa işlemleri" olarak adlandırılır. Öte yandan, Merkez Bankası herhangi bir dış tehdit algılamadığı durumlarda da piyasadaki para arzını artırmak veya azaltmak için "ofansif" veya "dinamik" açık piyasa işlemleri gerçekleştirebilir.
Açık Piyasa İşlem Türleri
Açık piyasa işlemleri, birkaç farklı türde gerçekleştirilebilir. Bunlardan ilki "depo" işlemidir. Depo, TCMB'nin bankalara belirli vade aralıklarında teminat ve limitleri doğrultusunda mevduat olanağı sunmasıdır. Repo işlemleri ise, piyasada geçici likidite sıkışıklığı yaşandığında başvurulan ve likiditenin kısıtlı bir süre için artırılmasını amaçlayan işlemlerdir.
Ters repo işlemleri ise repo işlemlerinin tam tersi yönünde gerçekleşir. Bu işlemde Merkez Bankası, portföyündeki kıymetleri belirli sözleşme maddeleri kapsamında satmakta ve bu kıymetleri ileri bir tarihte geri almak üzere anlaşma yapmaktadır. Ayrıca, TCMB doğrudan alım-satım, likidite senedi ihracı ve Türk lirası depo alım ihalesi gibi diğer işlemlerle de piyasadaki likidite miktarını kontrol altında tutar.
Açık piyasa işlemleri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın para politikasını etkin bir şekilde uygulamak ve piyasalardaki likiditeyi düzenlemek için kullandığı temel araçlardan biridir. TCMB'nin bu işlemler aracılığıyla piyasaya müdahale etmesi, ekonomik istikrarın korunmasına ve para arzının istenen seviyelerde tutulmasına olanak sağlar. Hem defansif hem de ofansif amaçlarla kullanılan APİ'ler, ekonominin ihtiyaçlarına göre esnek bir şekilde uygulanabilmekte ve bu sayede TCMB'nin para politikası hedeflerine ulaşmasına katkıda bulunmaktadır.
