Varant, menkul kıymetleştirilmiş bir opsiyon türüdür ve yatırımcıya belirli bir tarihte ya da tarihe kadar, belirli bir fiyattan dayanak varlığı alma veya satma hakkı tanır. Ancak, bu hak, bir yükümlülük getirmez. Yatırımcı, dayanak varlık yerine sadece o varlığı alma ya da satma hakkını satın alır. Varant, hisse senedi piyasasında alım satım yapılabilen bir menkul kıymet türü olup, borsa üzerinden işlem görmektedir.
Varantların Temel Özellikleri
Varantlar, tıpkı hisse senetleri gibi Borsa İstanbul (BIST) üzerinde işlem görür ve genellikle piyasa yapıcılı sürekli müzayede sistemiyle işlem yapılır. Varantlar, hem alım hem de satım olarak iki şekilde işlem görebilir. Yatırımcı, dayanak varlığın fiyatı hakkında farklı beklentilere göre, alım (call) veya satım (put) varantlarını tercih edebilir.
Kaldıraç Etkisi ve Risk
Varantların en dikkat çeken özelliklerinden biri, kaldıraç etkisi yaratmasıdır. Yatırımcılar, düşük bir prim ödeyerek, dayanak varlık üzerinde yüksek bir pozisyon alabilirler. Ancak bu kaldıraç, hem karı artırabilir hem de riski yükseltebilir. Varantların riski, ödenen primle sınırlıdır; yani, varantın değeri sıfır olsa dahi, yatırımcı sadece yatırdığı primi kaybeder.
Varantların Özellikleri
Serbest Marjla İşlem: Varantlar, serbest marjla işlem görür, ancak işlem sadece kotasyon fiyat aralığı içinde gerçekleşebilir.
Açığa Satış: Varantlarda açığa satış işlemi yapılamaz.
Ödünç İşlemleri: Varantlar ödünç alınamaz ve kredili işlemler yapılamaz.
Emir İptali: Varantlarda emir iptali her zaman serbesttir.
Vade Tarihi: Her varantın belirlenmiş bir vade tarihi vardır. Avrupa tipi varantlarda hak yalnızca vade sonunda kullanılabilirken, Amerikan tipi varantlarda ise hak vade sonuna kadar herhangi bir zamanda kullanılabilir.
Kullanım Fiyatı: Varantlar için belirli bir kullanım fiyatı vardır. Bu fiyat, varant sahibine dayanak varlık üzerinde belirli bir fiyattan işlem yapma hakkı tanır. Eğer varant bu fiyattan işlem yapmayı kazançlı hale getiriyorsa, hak kullanılabilir.
Varantlarda İşlem Yapma
Varant işlemleri, tıpkı hisse senetleri gibi BIST Hisse Senetleri Piyasasında gerçekleştirilir. Varantların işlem görmesi için piyasa yapıcı tarafından kotasyon belirlenir. Piyasa yapıcı, yatırımcıların alım-satım emirlerini eşleştirerek likiditeyi sağlar. Ancak, varantlara emir girişi yapabilmek için mutlaka piyasa yapıcının belirlediği kotasyon fiyat aralığında işlem yapılması gerekmektedir.
İşlem Saatleri ve Emir İşlemleri
Varantlarla ilgili emirler, piyasa yapıcının belirlediği fiyatlar aralığında kabul edilir. Bu emirler, fiyat ve zaman önceliği ile işleme girer. Ayrıca, varantlarda emir iptali serbesttir ve işlem saatleri içinde her türlü emir iptali yapılabilir. Ancak açılış seansında emir girilmesi mümkün değildir. Varant işlemleri, hisse senetleriyle aynı takas süresiyle yapılır ve işlemler T+2 (iki iş günü sonra) takas süresiyle gerçekleştirilir.
Varantların Değeri
Varantların değeri, iki ana faktöre bağlıdır: içsel değer ve zamansal değer.
İçsel Değer: Bu, varantın dayanak varlığın spot fiyatına göre durumunu ifade eder. Alım varantlarının kârda olabilmesi için, dayanak varlığın spot fiyatının kullanım fiyatının üzerinde olması gerekir. Satım varantlarında ise, kullanım fiyatının spot fiyatın üzerinde olması beklenir.
Zamansal Değer: Bu, varantın vadesine kadar taşıdığı değeri ifade eder. Vade sonuna kadar kalan süre uzadıkça, varantın zamansal değeri artar. Yani, varantın vadesi yaklaştıkça değeri düşer.
Varantlarda Takas ve Dönüşüm
Varantların takas işlemleri, BIST Hisse Senetleri Piyasasındaki takas düzenlemeleri ve işleyiş esaslarına göre yapılır. Varant sahipleri, son işlem günü (vade sonu) itibariyle hak kullanımı gerçekleştirebilir. Bu süreçte varant dönüşümü yapılır ve varantın değerine bağlı olarak, yatırımcılar kâr ya da zarar durumu yaşayabilirler.
Dönüşüm Şartları
Varantların dönüşümü, çeşitli faktörlere bağlıdır:
Dayanak varlık: Hisse senedi, sepet ya da endeks olabilir.
Varant tipi: Amerikan tipi veya Avrupa tipi olabilir.
Varant türü: Alım ya da satım olabilir.
Dönüşüm şekli: Nakit uzlaşı veya kaydi teslimat olarak gerçekleşebilir.
Dönüşüm süreci, varantın son işlem günü olan vade sonu gününde başlar ve dönüşüm işlemleri takas sonrası birkaç gün sürebilir.
Varantlar, yatırımcıların farklı piyasa koşullarında esnek pozisyonlar alabilmesini sağlayan önemli finansal araçlardır. Ancak, bu yatırım araçları kaldıraç etkisi nedeniyle yüksek risk içerir. Yatırımcıların varant alım satımı yapmadan önce, içsel değer ve zamansal değer gibi kavramları anlamaları, ve işlem yapmadan önce piyasa koşullarını dikkatlice değerlendirmeleri gerekmektedir.
