Türkiye’de tarım sektöründe faaliyet gösteren yüz binlerce çiftçiyi yakından ilgilendiren yeni sosyal güvenlik düzenlemesi 15 Temmuz itibarıyla yürürlüğe girdi. Ocak ayında kabul edilen yasa uyarınca, Çiftçi Kayıt Sistemi’ne (ÇKS) kayıtlı olan ve özel muafiyet belgesi bulunmayan çiftçiler, otomatik olarak BAĞ-KUR’lu sayılacak. Bu uygulama hem gelir sahibi çiftçiler için sosyal güvence anlamına gelirken, ölüm aylığı, dul-yetim aylığı ve 65 yaş maaşı alan binlerce vatandaşı ise riskli bir sürece sokuyor.
Tarımsal Geliri Olan Herkes Artık Sigortalı
15 Ocak 2025’te yürürlüğe giren 7538 sayılı Kanun’un 16. maddesiyle, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na önemli bir ek yapıldı. Bu düzenlemeye göre, ziraat odaları, ÇKS’ye kayıtlı üyelerini Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bildirmekle yükümlü hale geldi. Bu bildirim üzerine çiftçi, herhangi bir muafiyet talebinde bulunmadıysa, sigortalı kabul ediliyor ve BAĞ-KUR prim borcu tahakkuk ettiriliyor. Yani artık ÇKS kaydı olan herkes için tarımsal faaliyet gelir sayılacak ve otomatik sigortalılık başlayacak. İstisna talep edilmediği sürece sistem, bu kişileri BAĞ-KUR’lu olarak işleme alacak.
Aylıklarda Kesinti ve Prim Borcu Riski
Hacı Bayram Veli Üniversitesi Öğretim Görevlisi Dr. Okan Güray Bülbül, özellikle küçük ölçekli tarım geliri elde eden, ancak başka sosyal güvenceden faydalanan kişilerin risk altında olduğunu belirtti. Örneğin Karadeniz'de yılda bir kez 100 kilogram fındık üreten ve şehir dışında yaşayan birçok vatandaş, bu gelirden habersiz şekilde sistem tarafından sigortalı kabul edilecek. Eğer zamanında muafiyet belgesi sunulmazsa:
- Dul ve yetim aylıkları azalacak,
- 65 yaş aylığı tamamen kesilecek,
- BAĞ-KUR prim borcu geriye dönük olarak çıkarılabilecek.
Ayrıca, 65 yaş üzeri bireyler sigortalı olmak istemediklerini SGK’ya dilekçeyle bildirerek sigortalılıklarını sonlandırabilecek. Ancak bu bildirim yapılmazsa sistem yine BAĞ-KUR’luluğu otomatik başlatacak.
Kimler Muaf Sayılacak?
Yasanın istisna hükmüne göre, tarımsal faaliyetten elde ettiği gelir masraflar düşüldükten sonra asgari ücretten düşük olan çiftçiler, Ziraat Odası’ndan alacakları “muafiyet belgesi” sayesinde zorunlu sigortalılıktan muaf tutulabilecek. Ancak bu belge, sadece geriye dönük 1 yıl için geçerli olacak. Bu da, geçmişe dönük borçlanmaların yalnızca sınırlı şekilde iptal edilebileceği anlamına geliyor.
Uygulama Faydalı Ama Geçişe Süre Tanınmalı
Adana Çiftçiler Birliği Başkanı Mutlu Doğru ise sistemin sosyal güvenceye katkı sağladığını ancak çiftçilerin büyük kısmının bu düzenlemeden habersiz olduğunu vurguladı. Doğru’ya göre, geçiş süreci kamuoyuna yeterince anlatılmadı ve bu nedenle mağduriyet riski yüksek. Ziraat Odaları'nın geriye dönük belge verirken birikmiş aidat borcu talep etmesinin de çiftçileri zor durumda bıraktığını belirten Doğru, geçiş süresinin uzatılması ve bilgilendirme çalışmalarının hızlandırılması gerektiğini söyledi.
