Ekonomi her daim inişli-çıkışlı bir grafik izler. Bu grafik genellikle dalgalı seyrederken, kimi zaman da derin kırılmalar içerir. Kişisel bazda olduğu gibi; ülke ve hatta global çapta da ekonomik kırılmalar, ekonomik krizler olmuştur. Ülkemiz de kurulduğu günden bu yana pek çok ekonomik kriz ile karşı karşıya kalmıştır. Bu krizlerin kimisi dış kaynaklı, ya da global ekonomik koşullar nedeniyle gerçekleşmiş, kimi zaman da yerel bazda; spesifik olarak Türkiye’de yaşanmıştır. Ülkemizin yaşadığı krizler nelerdir, Türkiye ekonomik krizler tarihi nasıldır daha yakından bakalım…

1923 yılında kurulan Türkiye Cumhuriyeti, ekonomik atılımları elinden geldiğince hızlı şekilde gerçekleştirmiştir. Kısa zamanda sanayileşme ve üretim yoluna giden Mustafa Kemal Atatürk idaresindeki Cumhuriyet yönetimi, 1929 global ekonomik buhranı ile sarsılmıştır. Dünya çapında yaşanan kriz, ülkemizi de derinden etkilemiştir. Pek çok yatırımın sekteye uğramasına neden olmuştur.

Türkiye Ekonomik Krizler Tarihi

1900’lü yılların ilk yarısında dünya 2 büyük savaş görmüştür. Bu savaşlar nedeniyle dünya ekonomisi sürekli çalkantılar içerisinde gidip gelmiştir. Birinci Dünya Savaşı’nın akabinde; 1939 yılında patlak veren 2. Dünya Savaşı da pek çok ülkenin uzun yıllar ekonomik zorluklarla mücadele etmesine neden olmuştur. 1945 yılında son bulan 2. Dünya Savaşı’ndan sonra ülkemiz 1946 Krizi’ni yaşamıştır.

1946 Krizi!

İkinci Dünya Savaşı’nın global etkilerinin Türkiye’deki yansımaları nedeniyle meydana gelmiştir. 1940 yılından 1950 yılına kadar olan süreç ülkemiz ekonomisi açısından son derece sancılıdır. 1946 yılında Türkiye’de ilk devalüasyon gerçekleştirilmiştir. Hükümet kararı ile 1,29 lira olan resmi dolar/TL kuru; 2,80 lira seviyesine çıkartılmıştır. Yüzde 125’e yakın seviyede değeri düşürülen Türk Lirası ile ihracatın artırılması ve ithalatın da baskılanması hedeflenmiştir. Bununla birlikte pek çok uzmana göre bu hatalı bir karardı. Zira Kıta Avrupa’sı 2. Dünya Savaşı’ndan yeni çıkmıştı ve Türkiye’nin o dönem sattığı malların pek çoğu tarım kaynaklıydı. Gıda sıkıntısı çeken Avrupa bu malları zaten almak zorundaydı, ancak alınan devalüasyon kararı sonucu Türkiye, kazanması gerekenin yarısı kadar para kazanabilmiş oldu.

1958 Krizi

1960 darbesinin nedenlerinden en güçlüsü olarak görülen ekonomik kriz. Adnan Menderes Başbakanlığındaki Adalet Partisi’nin hükümette olduğu dönemde yaşanmıştır. Türkiye’nin dış ticaret açığının artması, büyüme hızının düşmesi ve enflasyonun yükselmesi ile Türkiye döviz sıkıntısı çekmiş, borçlarını ödeyemez konuma gelmiştir. Moratoryum ilan edilmiştir. Türk Lirası bir kez daha devalüe edilmiştir. Türkiye’nin ilk istikrar kararları bu dönemde alınmıştır.

Petrol Krizleri (1974 ve 1980)

1974 ve 1980 yıllarında yaşanan, global çapta petrol fiyatlarının 4 kata kadar artması nedeniyle meydana gelen krizdir. Dönemin şarkılarına dahi konu olmuştur. Ajda Pekkan’ın seslendirdiği “Aman Petrol” şarkısı bu dönemde çıkmıştır. 1974 yılındaki petrol krizi 1. Petrol Krizi olarak bilinir.

1974 yılında Kıbrıs Barış Harekatı’nı gerçekleştiren ülkemize Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere pek çok ülkenin ambargo uygulaması da krizin spesifik nedenleri arasındadır

1980 yılında yaşanan petrol krizi ise 2. Petrol Krizi olarak bilinmektedir. Petrol fiyatları yaklaşık 2 kat artmıştır. Türk Lirası yüzde 50 değer kaybetmiştir. 24 Ocak kararları alınmıştır. Sürecin sonunda 12 Eylül 1980 darbesi yaşanmıştır. 24 Ocak kararlarına buradan göz atabilirsiniz.

Bankerler Krizi (1982)

Banker adı verilen kişi ve kurumların bankalar gibi halktan faizle mevduat topladıkları o günün Türkiye’sinde, bankerler halkın parasını geri ödememeye başlamıştı. Bunun üzerine patlak veren krizidir. Bankerler krizi hakkındaki detaylı yazımıza buradan göz atabilirsiniz.

Körfez Krizi (1990)

Körfez Savaşı nedeniyle patlak vermiştir. Türk ekonomisinin direkt dış etki ile şekillendiği ilk kriz olarak kabul edilir. Birleşmiş Milletler Kuveyt ve Irak’a müdahale etmiş, petrol fiyatları artmış, Türkiye ekonomisi sıkıntılı günler yaşamıştır.

Nisan 1994 Krizi (Bankacılık Krizi)

Hiper enflasyon yaşanan bir dönemdir. Bazı bankalar batmış, bankalara devlet tarafından el konulmuştur. Nisan 1994 Krizi, aynı zamanda bankacılık krizi olarak da adlandırılır. Nisan 1994 Krizi ile ilgili buradan detaylı bilgi edinebilirsiniz.

Kasım 2000 Krizi (2. Bankacılık Krizi)

Ülkemizde patlak veren en derin krizler arasındadır. Pek çok banka batmış ve devlet tarafından el konulmuştur. Halkın bankalarda bulunan mevduatları yıllara yayılarak devlet tarafından ödenmiştir.

Şubat 2001 Krizi

Kara Çarşamba olarak da bilinen krizdir. Dönemin Başbakanı Bülent Ecevit’e, dönemin Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in Milli Güvenlik Kurulu toplantısında anayasa kitapçığı fırlatmasının ortaya çıkması neticesinde gerçekleşmiştir. Siyasi kriz , ekonomik krize dönüşmüştür.

2008 Krizi

Global çapta çıkan ekonomik krizdir. Amerika Birleşik Devletleri merkezli olarak patlak vermiştir. 2008 krizinin küresel bazda etkili olması, 1929 Ekonomik Buhranına benzetilmesine neden olmuştur. Mortgage Krizi olarak da bilinir. Zira ABD menkul değerlerindeki ani düşüşün, 2008 Krizinin çıkış noktası olduğu düşünülmektedir.